అజరామర సూక్తి – 358 अजरामर सूक्ति – 358 Eternal Quote – 358

 అజరామర సూక్తి – 358

अजरामर सूक्ति – 358

Eternal Quote – 358

https://cherukuramamohan.blogspot.com/2021/09/358-358-eternal-quote-358.html

बन्धाय विषयाऽसक्तिः मुक्त्यै निर्विषयं मनः ।

मन एव मनुष्याणां कारणं बन्धमोक्षयोः ॥- ब्रह्म बिन्दुपनिषद

బాంధవ్య విషయాऽసక్తిః ముక్త్యై నిర్విషయం మనః l

మ ఏవ మనుష్యాణాం కారణం బంధమోక్షయోః ll బ్రహ్మ బిందూపనిషద్

లౌకిక విషయాల పట్ల భక్తి అనురక్తి కేవలము బంధహేతువులు. లౌకికమైన 

క్షణికానందము కలిగించే వస్తువులపై ఆసక్తి లేకపోవటమే  ఆత్మా శోధకునికి స్వేచ్ఛ. 

మనిషి యొక్క  సంయమనమునకైనా విముక్తికయినా మనస్సు మాత్రమే కారణము.

విషినోతి బద్నాతి ఇతి విషయః - ఏదైనా లేదా ఎవరైనా లేదా ఏవిధమైన ఆలోచన 

గురించి ఆందోళన చెందునది విషయము. విపులముగా చెప్పవలసి వస్తే, విషయములు అనగా మన బాహ్యేంద్రియములు అనుభవించి తీరవలెనన్న వత్తిడి మనసు పై తెచ్చేవి. కాబట్టి వారు పంపబడలేదు. కలిగిన కోరికలు అనుభవించే వరకూ అణగారిపోవు. పైపెచ్చు మనము  వాటిని పెంచుతాము.

అసలు బ్రహ్మ బిందూపనిషత్తు లోని ఏ దిగువ 5 శ్లోకముల భావము తప్పక 

జిజ్ఞాసువులు తెలుసుకోనవలసినది. వానిని ణా చేతనయిన విశ్లేషణతో మీ ముందు ఉంచుచున్నాను.

మనో హి ద్వివిధం ప్రోక్తం శుద్ధం చాశుద్ధమేవ చ l

 అశుద్ధం కామసంకల్పం శుద్ధం కామవివర్జితం ll 1

మనఏవ మనుష్యాణాం కారణం బంధమోక్షయోః l

బంధయ విషయాసక్తం ముక్త్యై నిర్విషయం స్మృతం ll 2

యతో నిర్విషయస్యాస్య మనసో ముక్తిరిష్యతే l

అతో నిర్విషయం నిత్యం మనః కార్యం  ముముక్షుణా ll  3

నిరస్త విషయాసంగం  సన్నిరుద్ధం మనోహృదిl

యదాऽऽయాతాత్మనో భావం తదా తత్పరం పదమ్ ll 4

తావదేవ నిరోద్ధవ్యం యావధృతి గతం క్షయంl

ఏతజ్ఞానం చ ధ్యానం చ శేషో న్యాయశ్చ విస్తరః ll 5

బ్రహ్మ బిందూపనిషత్

సమాజము అన్నది మంచి చెడుగుల కలయిక. విషపూరితమైన వ్యక్తులు, విషపూరిత 

విషయాలు మరియు విషపూరిత కోరికలు మనచుట్టూ వలపన్ని ఉన్నాయి. దొరికితిమా, 

ఊపిరి పోయేవరకూ ఉచ్చు బిగుసుకొనే ఉంటుంది. అందుచే అటువంటి వాని జోలికి 

పోకపోవుట శ్రేయస్కరము. తెలుసుకొనక చేసిన కొంతమంది వ్యక్తుల సహవాసము, 

 అనవసరమైన  కోరికలను ప్రేరేపించవచ్చు మరియు మనలోని అనగారియున్న 

కోరికలు అన్న విషనాగులను ఉత్తెజపరుచ వచ్చు. అలాంటి వ్యక్తుల ఇంద్రజాలము నుండి జాగరూకతతో వ్యవహరించి తప్పించుకొనుట మంచిది.

 ఏవం బుద్ధేః పరం బుద్ధ్వా సంస్తభ్యాత్మానమాత్మనా ।

జహి శత్రుం మహాబాహో కామరూపం దురాసదమ్ ।।భగవద్గీత 3-43 ।।

శ్రీ కృష్ణుడు అర్జునునికి ఈ ప్రకారముగా తెలియజేస్తున్నాడు. 'ఈ విధంగా జీవాత్మ అనేది 

భౌతికమైన బుద్ధి కన్నా ఉన్నతమైనది అని తెలుసుకొని, ఓ మహాబాహువులు కలవాడా, 

నిన్ను (ఇంద్రియమనోబుద్ధులను), నీవు (ఆత్మ శక్తి ద్వారా) వశపరుచుకోనుము, మరియు 

కామమనే బలీయమైన శత్రువును సంహరింపుము’. అని తెలియజేస్తున్నాడు.

సూర్యాస్తమయము అన్నది దైనందిన  ప్రకృతి క్రియ. ఇది ప్రకృతి సిద్ధమగు విషయము. 

కానీ విషయ లంపటము తనకుతాను అస్తమించాడు. దానిని బలవంతముగా 

శమింపజేయవలసినదే! రుద్ధ్ అనగా ఆపుట. మనస్సు పరిగెత్తకుండా ఆపటమన్నది 

రెండు దశల ప్రక్రియ. మొదటి దశలో అది ఆరాటపడకుండా నిరోధించడం.

తదుపరి దశ అసలు మనస్సు శమ దమాదుల బారిన పడకుండా చూసుకుంటే 

సరిపోతుంది. అంటే మనసును అదుపులో ఉంచుకొనుట.

 మనస్సు ఒక అవయవం కాదు. గుండె ఒక అవయవం. మనస్సును మనస్సులో ఎలా 

ఉంచుతాము? పదార్థము యొక్క ఆధ్యాత్మిక హృదయం ‘నేను’  అన్నది. ఇది 

ఆదిభౌతికము అనగా రక్త ప్రసార పరికరము కాదు. మనసుకు విశ్రాంతి దొరికేది తనను 

గురించిన నిజము తెలిసినపుడే!. అచేతనమైన, ఆలోచనలు లేని తన్మయమైన నిద్రలో, 

మనస్సు దానిని పరిష్కరిస్తుంది. "నేను గాఢ సుషుప్తిలో ఉన్నాను" - స్పృహలో లేను 

అన్నది తెలుస్తుంది కానీ ఆ అచేతనావస్తాను వీడుటకు చిత్తము అంగీకరించదు. మనసు 

ఎక్కువ కాలము అదుపు తప్పితే ఆరోగ్యము అతలాకుతలమే!

మనసుకు ఆకారము లేదు కాబట్టి అది ‘అహం’తోనే నిలుస్తుంది. కుండ తన ఆకృతిలో 

ఉండవలెనంటే బంకమన్ను ఆసరమే కదా! కుండ అన్నది నీవు ఏర్పరచుకొన్న 

రూపము. నిజానికి అది బంకమట్టే! కానీ కుండ తానూ నీతో ఉన్నంతవరకూ నీ 

అవవసరాలు తీరుస్తుంది. బంకమట్టి తీర్చలేదు. కుండ కాగలిగితేనే తీరుస్తుంది. 

ఛాందోగ్యోపనిషత్తులోని తండ్రీకొడుకులగు ఉద్దాలక అరుణి స్వేతకేతు సంవాదమను 

సమగ్రముగా చదివి ఆకళింపు చేసుకొంటే సృష్టి తత్వము ఆత్మ తత్వము 

బోధపడుతాయి.

మావటి  ఏనుగును నియంత్రించి, దుంగలను ఎత్తుకునేలా చేసినట్లుగా, ఆపూర్ణత 

మనస్సును నియంత్రిస్తుంది.  ఇది గ్రహించినప్పుడు, మనస్సునకు జగత్‌లోని విషయాల 

వెనుక వెళ్లవలసిన అవసరం ఉండదు. అప్పుడు నేను నాది అన్న భావనను 

దరిజేరనీయక  మనసును ఆధ్యాత్మిక హృదయమున చేర్చి ఆత్మానందము 

పొందగలడు. ఆధ్యాత్మిక హృదయమన్నది ఒక నిర్దిష్ఠ ప్రదేశమును సూచించదు.

వేదాంతపరమైన ఈ విషయమును జిజ్ఞాసువులు మాత్రమే శ్రద్ధతో చదివి అవగాహనకు 

తెచ్చుకొనగలరు.

बन्धाय विषयाऽसक्तिः मुक्त्यै निर्विषयं मनः ।

मन एव मनुष्याणां कारणं बन्धमोक्षयोः ॥- ब्रह्म बिन्दुपनिषद

मुझे अच्छा लगने से, इस श्लोक के बारे में  ओशो जी से दिया हुआ टिपण्णी मै जैसे का तैसा 

आपको समर्पित कर रहा हूँ l

मनन की प्रक्रिया, मनन की क्षमता, सोच-विचार की संभावना। मिट्टी तो क्या खाक सोचेगी! मिट्टी 

तो सोचना भी चाहे तो क्या सोचेगी? कौन है जो मनुष्य के भीतर सोचता और विचारता? कौन है 

जो मनुष्य के भीतर मनन बनता है? वह चैतन्य है। इसलिए मन सिर्फ मिट्टी से ज्यादा नहीं है और 

भी कुछ है; मिट्टी के जो पार है रु उसके भी जो पार है, उसकी तरफ इंगित है, इशारा है। मनन 

की प्रक्रिया तो चैतन्य की संभावना है। चैतन्य हो तो ही मनन हो सकता है। इसलिए कोमा में 

विक्षिप्त पड़े हुए मनुष्य को मनुष्य नहीं कहना चाहिए। वहा तो मनन की क्रिया ही नहीं हो रही है, 

मनन की क्रिया ही समाप्त हो गयी है। वहां तो मिट्टी का आकाश से संबंध टूटा-टूटा है, उखड़ा-

उखड़ा है-बीच की सीढ़ी ही गिर गयी है।

 तो मन है सीढ़ी। एक छोर लगा है मिट्टी से और दूसरा छोर छू रहा है अमृत को। सीढ़ी एक ही है। 

जिस सीढ़ी से तुम नीचे आते हो, उसी से ऊपर भी जाते हो। ऊपर और नीचे आने के लिए दो 

सीढ़ियों की जरूरत नहीं होती। सिर्फ दिशा बदल जाती है। यूं भी हो सकता है कि तुम सीढ़ी पर 

चढ़ते हुए आधी यात्रा पूरी कर लिये हो और एक सोपान पर खड़े हो, और दूसरा आदमी सीढ़ी से 

उतर रहा है, वह भी उसी सोपान पर खड़ा है; दोनों एक ही सोपान पर हैं-एक चढ़ रहा है, एक 

उतर रहा है-एक ही सोपान पर हैं फिर भी बहुत भिन्न हैं। क्योंकि एक चढ़ रहा है, एक उतर रहा 

है। एक ही जगह हैं, मगर उनका एक ही कोटि में स्थान नहीं बनाया जा सकता। एक उतर रहा 

है, गिर रहा है, एक चढ़ रहा है, ऊर्ध्वगामी हो रहा है।

 मन तो सीढी है। अगर विषयों से आसक्त हो जाए तो उतरना शुरू हो जाता है। विषय अर्थात 

पृथ्वी, मिट्टी। और अगर विषयों से अनासक्त हो जाए तो चढ़ना शुरू हो जाता है। सीढ़ी वही है। 

जो विषयों में जीता है, वह तेज-रोज नीचे की तरफ ढलान पर खिसलता जाता, फिसलता जाता।

 और ध्यान रहे, खिसलना आसान है, फिसलना आसान है। उतार हमेशा आसान होते हैं। क्योंकि 

गुरुत्वाकर्षण ही खींच लेता है, तुम्हें कुछ करना नहीं पड़ता। चढ़ाव कठिन होते हैं। जैसे कोई 

गौरीशंकर पर चढ़ रहा हो। जैसे-जैसे ऊंचाई पर पहुंचता है वैसे-वैसे कठिनाई होती है। तब छोटा-

सा भार भी बहुत भार मालूम होता है। एक छोटा-सा झोला भी कंधे पर लटकाकर चढ़ना 

मुश्किल होने लगता है। तो जैसे-जैसे यात्री ऊपर पहुंचता है वैसे-वैसे वजन उसे छोड़ने पड़ते हैं। 

वही नासक्ति है-वजन छोड़ना। जमीन पर चल रहे हो तो ढोओं जितना ढोना हो; लदे रहो गधों की 

भांति, कोई चिंता की बात नहीं, लेकिन अगर चढ़ना है पहाड़, तो फिर छाटना होगा, फिर असार 

को छोड़ना होगा और ऐसी भी घड़ी आएगी जब सब छोड़ना होगा। अंतिम शिखर पर जब पहुंचोगे 

तो सब छोड़कर ही पहुंचोगे।

 सीढ़ी वही है। एक में बोझ बढ़ता जाता है, एक में निबोंझ बढ़ता जाता है। एक में विषय बढ़ते 

जाते हैं, एक में घटते जाते हैं। एक में विचारों का जाल फैलता जाता है, एक में क्षीण होता चला 

जाता है। इसलिए यह सूत्र ठीक कहता है कि मन ही कारण है संसार का और मन ही कारण है 

मोक्ष का मन ही बांधता है, मन ही मुक्त करता है। आदमी प्रज्ञावान हो तो मन से ही रास्ता खोज 

लेता है अ-मन का। अ-मन शब्द बड़ा प्यारा है। नानक ने इसका बहुत उपयोग किया है,कबीर ने 

भी। समाधि को अ-मनी दशा कहा है। उर्दू और उर्दू से संबंधित भाषाओं में अमन का अर्थ होता है 

 शाति। वह भी प्यारी बात है! क्योंकि जैसे-जैसे ही मन से तुम पार जाने लगोगे, अ-मन होने लगोगे, 

वैसे-वैसे जीवन में शांति की फुहार, बरखा होने लगेगी। फूल खिलेंगे मौन के। आनंद के स्वर 

फूटेंगे। जीवन के झरने बहेंगे।

ओशो

 

bandhāya viṣayā'saktiḥ muktyai nirviṣayaṃ manaḥ ।

mana eva manuṣyāṇāṃ kāraṇaṃ bandhamokṣayoḥ ॥

- Brahma Bindoopanishad

 

Devotion towards materials is only for bondage, disinterest in objects of 

pleasure is itself freedom. Mind alone is the reason for man's restraint and 

redemption.

 Bondage is a strange noose. It is very easy to get into its tangled web, but 

extremely hard to get out of! Material pleasures and indulgence in materials 

only aid to further bondage. Disinterest in objects of pleasure is freedom in 

itself! When desires increase, chasing after them becomes the prime interest. 

Detachment is the best shield that guards one against any kind of bondage. 

The minute the mind gets attached, the being gets hijacked into the whirlpool 

of illusions which take him far, far away from redemption.

Happiness is not based on possessions, but a cultivation of the mind! Like 

they say, 'It's all in the mind!' Mind is everything. What you think, you 

become. If one is thinking of basal ideas, his growth will remain basal. If his 

visions are set on targeting the stars, he might at least land on his rooftop. Try 

not to indulge or be engrossed in mind games!

స్వస్తి.